Ο Πτολεμαίος Β’ ο Φιλάδελφος αγαπούσε την πολυτέλεια. Στη διάρκεια της βασιλείας του, η αυλή των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο γνώρισε ένα ασυναγώνιστο επίπεδο ευδαιμονίας και πλούτου. Λαμπρές πομπές με ελέφαντες, στρουθοκαμήλους και ρινόκερους περνούσαν από τους δρόμους της Αλεξάνδρειας προς τιμήν του θεού Διονύσου. Ο Πτολεμαίος στήριξε ενεργά τη Βιβλιοθήκη και προώθησε τον ελληνικό πολιτισμό. Ήταν όμως και θερμός οπαδός του γυναικείου φύλου. Χώρισε την πρώτη του σύζυγο για να παντρευτεί την αδερφή του, ενώ διατηρούσε και πολλές ερωμένες ανάμεσα στις ηθοποιούς και μουσικούς της πόλης. Η βασιλική γενναιοδωρία επέτρεπε σε κάποιες να ζουν σε πολυτελείς επαύλεις και να προσφέρουν πολύτιμα αναθήματα στους θεούς. Η Στρατονίκη, μάλιστα, κατόρθωσε να ενταφιαστεί σε εντυπωσιακό μνήμα στην Ελευσίνα. Αλλά όχι αυτή που νομίζετε.

Μία Ελευσίνα σε κάθε τόπο

Ο αρχαίος κόσμος ήταν γεμάτος Ελευσίνες. Η λατρεία της Δήμητρας και της Κόρης ήταν δημοφιλής σε όλη τη Μεσόγειο και ειδικά εκεί όπου είχαν εγκατασταθεί Έλληνες. Το όνομα «Ελευσίνα» χρησιμοποιήθηκε κατ’ επανάληψη για τοποθεσίες, οι οποίες σχετίζονταν με τις δύο θεές, αν και μοιάζει απίθανο να οργανώνονταν σε όλα αυτά τα μέρη Μυστήρια με τη λαμπρότητα και φήμη εκείνων που λάμβαναν χώρα στο Τελεστήριο της Αττικής.

Υπήρχε μία Ελευσίνα στην αρχαία Θήρα και πολλές Ελευσίνες στη Μεγάλη Ελλάδα (σημερινή νότια Ιταλία). Καμία από αυτές δεν έγινε αρκετά διάσημη ώστε να εξελιχθεί σε κάτι περισσότερο από παροδική αναφορά στις αρχαίες πηγές, με δύο εξαιρέσεις.  

Λογοκλοπή

Κοντά στη λίμνη Κωπαΐδα υπήρχε μία πόλη που λεγόταν Ελευσίνα. Σύμφωνα με τοπικούς μύθους, τους οποίους καταγράφει ο γεωγράφος Στράβων, τούτη η Ελευσίνα ιδρύθηκε από τον Κέκροπα, όταν βασίλευε στη Βοιωτία. Η συγκεκριμένη αναφορά προκαλεί αρκετά προβλήματα, διότι ο πιο γνωστός Κέκροπας ήταν ο μυθικός βασιλιάς της Αθήνας, ο οποίος κυβέρνησε την πόλη για πενήντα χρόνια και δίδαξε στους Αθηναίους την ανάγνωση, το γάμο και την τελετουργική ταφή.

Ο Στράβων δεν ξεκαθαρίζει αν αναφέρεται σε αυτόν τον βασιλιά ή σε κάποιον συνονόματο, ο οποίος ίδρυσε αυτή τη δεύτερη Ελευσίνα. Σε μία περίπτωση ξεκάθαρης λογοκλοπής, αυτός ο Κέκροπας ίδρυσε εκεί κοντά και μία Αθήνα. Οι δύο πόλεις χάθηκαν στη διάρκεια καταστροφικής πλημμύρας. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η λίμνη Κωπαΐς ήταν γνωστή και ως Κηφισαία…μία ονομασία που θυμίζει τον ποταμό Κηφισό, ο οποίος κυλάει κοντά στην αυθεντική Ελευσίνα.

Το μυστήριο των Μυστηρίων

Η άλλη διάσημη (και πιο ιστορικά αληθινή) Ελευσίνα ήταν προάστιο της αρχαίας Αλεξάνδρειας, στα ανατολικά της πόλης έξω από την Πύλη της Κανώπου. Ο βασιλιάς Πτολεμαίος Β’ μπορεί να διάλεξε το όνομα όταν αποφάσισε να ιδρύσει μία τοπική λατρεία της Δήμητρας και δανείστηκε χαρακτηριστικά από την Ελευσίνα της Αττικής. Είναι μάλλον απίθανο να οραματίστηκε ο Πτολεμαίος ένας ακριβές αντίγραφο των Μεγάλων Μυστηρίων, δεδομένου ότι μία τέτοια πράξη θα είχε θεωρηθεί ως ασέβεια.

Οι εορτασμοί στην αλεξανδρινή Ελευσίνα ήταν ετήσιοι και περιλάμβαναν μουσικούς και αθλητικούς αγώνες, απαγγελίες και δραματικές αναπαραστάσεις εμπνευσμένες από την ιστορία της Δήμητρας και της Κόρης. Μόνο η μεταφορά του ιερού καλάθου θύμιζε τα Μεγάλα Μυστήρια.

Διάσημοι δημότες

Πέρα από τη σωρό της Στρατονίκης (της ερωμένης του Πτολεμαίου), η αλεξανδρινή Ελευσίνα προσέλκυσε και άλλες διασημότητες. Ήταν άλλωστε προάστιο με πολυάριθμα πανδοχεία, στις όχθες του Μεγάλου Καναλιού, με «πανοραμική θέα για τους ονειροπόλους» σύμφωνα με τον Στράβωνα. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον Καλλίμαχο, έναν νεαρό φιλόδοξο άνδρα από την Κυρήνη της Λιβύης, ο οποίος εργαζόταν ως γραμματικός ενώ αναζητούσε τη βασιλική εύνοια (την οποία τελικά εξασφάλισε για μεγάλο προσωπικό του όφελος). Στα ρωμαϊκά χρόνια, οι κάτοικοι φαίνεται πως ήταν πλέον αρκετά πιο «περιπετειώδεις» και είχαν δώσει στην Ελευσίνα τη φήμη ενός «ξεδιάντροπου» προαστίου.