Η άφιξη 450 οικογενειών προσφύγων από τη Μικρά Ασία ήταν από τα πιο καθοριστικά γεγονότα στην ιστορία της Ελευσίνας, αλλά η δημιουργία μιας νέας ζωής στην Ελλάδα δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, συγγραφέας και πολιτικός, σημείωσε ότι οι Έλληνες δεν έδειξαν ιδιαίτερη συμπάθεια προς τους πρόσφυγες όταν «τα αδυσώπητα κύματα της ιστορίας τους έριξαν επάνω στα βράχια της Ελλάδος. Δεν υπήρξε συμπάθεια, δεν υπήρξε απάθεια, υπήρξε αντιπάθεια».
Ο ρατσισμός και η προκατάληψη ήταν διάχυτα. Πολλοί πρόσφυγες αναγκάστηκαν να αλλάξουν τα επώνυμά τους και να καταργήσουν τις συλλαβές «καρά» και «ογλου» προκειμένου να κρύψουν την καταγωγή τους. Είχαν να παλέψουν με ένα αδυσώπητο ρεύμα μίσους και απόρριψης, το οποίο μάλιστα έβρισκε έκφραση στις πανελλήνιες εφημερίδες. Ο φιλοβασιλικός εκδότης Νίκος Κρανιωτάκης δεν δίστασε μάλιστα να υποστηρίξει ότι οι πρόσφυγες θα έπρεπε να φορούν κίτρινα περιβραχιόνια ώστε να είναι εύκολο για τους Έλληνες να τους αποφεύγουν.
Τα δύο πρόσωπα της Ελευσίνας
Οι πρώτοι πρόσφυγες αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και παρέμειναν σε καραντίνα στο Κερατσίνι για μια εβδομάδα. Υποχρεώθηκαν να κουρευτούν και να πλυθούν, ενώ τα ρούχα τους απολυμάνθηκαν σε τεράστια καζάνια. Μόνο όταν δεν υπήρχε πλέον κίνδυνος να εκδηλώσουν μολυσματικές ασθένειες τους επιτράπηκε να μεταβούν στην Ελευσίνα, αν και η πόλη δεν διέθετε καμιά υποδομή για να τους υποδεχτεί. Η εύρεση στέγης ήταν η πρώτη επείγουσα ανάγκη και σύντομα είχαν εγκατασταθεί σε οποιοδήποτε διαθέσιμο χώρο. Σταδιακά οι περισσότερες οικογένειες απέκτησαν το δικό τους μικρό σπίτι, οπότε στράφηκαν στην προσπάθεια επαγγελματικής αποκατάστασης και κοινωνικής προσαρμογής.
Οι περισσότεροι ντόπιοι ήταν φιλικοί προς τους πρόσφυγες. Ο Φιλανθρωπικός Σύλλογος «Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος» συγκέντρωσε ρουχισμό, τρόφιμα και χρήματα. Η σύζυγος του προέδρου της κοινότητας Ιωάννη Θανασουλόπουλου κατέβαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες γι να εξασφαλίσει εργασία για τις μοδίστρες και τους μορφωμένους Μικρασιάτες. Υπήρχαν περιπτώσεις φουρνάρηδων οι οποίοι δεν ζητούσαν χρήματα για να μαγειρέψουν το φαγητό των προσφύγων. Ο πατήρ-Παναγής, εφημέριος στον Άγιο Γεώργιο, γυρνούσε από πόρτα σε πόρτα και ζητούσε βοήθεια για τους Μικρασιάτες αδελφούς μας.
Άλλοι όμως ήταν εχθρικοί ή αδιάφοροι. Κορόιδευαν τη γλώσσα και την ενδυμασία των προσφύγων, οι οποίοι δεν διέφεραν και πολύ από τους Τούρκους. Οι καταστηματάρχες αρνούνταν να δεχτούν τα χρήματά τους ή να τους πουλήσουν την πραμάτεια τους. Οι εργοστασιάρχες δεν προσλάμβαναν πρόσφυγες ή τους απέλυαν με την παραμικρή αφορμή και την κατηγορία ότι είναι κλέφτες. Κάποιοι Ελευσίνιοι αρνήθηκαν ακόμα και να προσφέρουν νερό στους Μικρασιάτες. Τους έστελναν στα πηγάδια αν και συνήθως αυτό το νερό ήταν γλυφό, ειδικά κοντά στην ακτή όπου είχαν εγκατασταθεί πολλοί πρόσφυγες. Παρατηρήθηκαν ακόμα και περιπτώσεις ντόπιων που πρόσφεραν θαλασσινό νερό για την προετοιμασία του ψωμιού των Μικρασιατών.
Οι υποψήφιοι
Παρόλες τις δυσκολίες (ή ίσως εξαιτίας αυτών) οι πρόσφυγες στράφηκαν γρήγορα στην πολιτική σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Με την πρώτη ευκαιρία οι Μικρασιάτες εγγράφηκαν στους εκλογικούς καταλόγους και στις κοινοτικές εκλογές του 1925 τρεις από αυτούς (ένας ράφτης, ένας φαρμακοποιός και ένας έμπορος) εξελέγησαν σύμβουλοι στο 11μελές κοινοτικό συμβούλιο. Η νίκη τους ήταν ένας μικρός θρίαμβος διότι η συμμετοχή στις εκλογές δεν ήταν απλή υπόθεση. Η χώρα υπέφερε ακόμα από τις συνέπειες του Εθνικού Διχασμού και η έχθρα ανάμεσα στους βασιλικούς και τους βενιζελικούς οδηγούσε συχνά σε εκλογικές παρατυπίες και εκρήξεις βίας ή τρομοκρατίας.
Ο ισχυρός εκδότης Γεώργιος Βλάχος (1886–1951) εκδήλωσε την εχθρότητά του στην ιδέα να χρησιμοποιήσει το Λαϊκό Κόμμα υποψήφιους από την «προσφυγική αγέλη». Απέρριψε το επιχείρημα ότι οι Μικρασιάτες ήταν Έλληνες και αδέρφια και ομόαιμοι: «Ας είναι και αδελφοί και εξάδελφοι. Όταν αποκτήσουν συνείδηση πολιτική και θέληση πολιτών ελευθέρων – πράγμα το οποίο δεν θα συμβεί ποτέ – τότε θα δικαιούνται να θεωρούνται μεταξύ ημών, όχι μόνον ως εκλογείς αλλά και ως εκλέξιμοι». Ο Βλάχος πίστευε ότι η χώρα βάδιζε προς μία δικτατορία προσφύγων, οι οποίοι μάλιστα θα λεηλατούσαν τα σπίτια των ντόπιων.
Η πάστρα
Αλλά τα πρώτα χρόνια ήταν οι πρόσφυγες που ένιωθαν την ανάγκη να προστατέψουν τις ταπεινές τους περιουσίες και την τιμή των οικογενειών τους από την εχθρότητα των ντόπιων. Η αντιμετώπιση των προσφύγων είχε διαμορφωθεί από τον φοβο της επανάστασης και τον επαγγελματικό ανταγωνισμό. Οι επιζώντες της Μικρασιατικής Καταστροφής αποτελούσαν μία μάζα πάμφτωχων εργατών, οι οποίοι αναζητούσαν εργασία σε μία νέα χώρα που μόλις είχε βγει από μία δεκαετία αδιάκοπων πολεμικών συγκρούσεων. Η τοπική βιομηχανία δεν μπορούσε ακόμα να απορροφήσει αυτές τις εκατοντάδες χιλιάδες πιθανών εργαζομένων. Το αποτέλεσμα ήταν η συμπίεση των μισθών προς τα κάτω και ο έντονος ανταγωνισμός για τις λιγοστές θέσεις εργασίας.
Η πλειοψηφία των Ελλήνων ήταν αγρότες και έβλεπαν τον αστικό πολιτισμό και την ιδεολογία των μεταναστών ως κάτι ξένο και ακατανόητο. Η έμφαση στην υγιεινή, δείγμα πολιτισμικής ανωτερότητας για τις Μικρασιάτισσες, έδωσε αφορμή για προσβλητικά σχόλια ανάμεσα στους Έλληνες, οι οποίοι θεωρούσαν την πάστρα ιδιότητα των εκδιδόμενων γυναικών. Οι νεαροί άνδρες του Συνοικισμού στην Ελευσίνα έπρεπε συχνά να περιφρουρούν την είσοδο της γειτονιάς τους, ώστε να προστατεύσουν την τιμή των γυναικών της οικογένειάς τους από τις προσβολές και τη σωματική βία των ντόπιων.
5 comments
Πριν από 4 μήνες…ξεκίνησα νυχτερινό λύκειο στην πόλη σας. Είμαι μεγάλη σε ηλικία (54) και θέλησα να κάνω αυτό το βήμα και δεν το έχω μετανιώσει ούτε ένα λεπτό. Κατάγομαι από τα Μέγαρα. Από την πόλη σας, μόνο περνούσα και κάποιες φορές ψώνιζα γιατί μου άρεσαν και Μ αρέσουν οι βιτρίνες σας.
Αυτή ήταν μέχρι πρότινος η μόνη επαφή που είχα με την πόλη σας.
Μικρή δε, θυμάμαι να μου έλεγαν ότι είναι μια βιομηχανημενη πόλη η Ελευσίνα.
ερχόμενη στο σχολείο όμως, ήρθε η στιγμή να μας ζητηθεί από τον καθηγητή της κοινωνιολογίας μας να του κάνουμε την πρώτη εργασία απάνω στο μάθημα του. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΉΝΑ.
Ήταν η πρώτη μου εργασία. ( Ναα πω ότι κανένας ποτέ δεν έφερε καμμία εργασία στον καθηγητή από τους ντόπιους ελευσινιους. Μόνο εγώ).Εψαξα τότε πολύ. Διάβασα πάρα πάρα πολλά. Τα περισσότερα τα βρήκα από την σελίδα σας κ από άλλες πηγές ελευσινιες ( paneleusiniakos) k. α.
Τώρα τι να σας πω? Επί μία εβδομάδα διάβαζα μέχρι να μαζέψω ποια ήταν κατάλληλα για την εργασία μου. Εκεί μέσα διάβασα πολλά. Τα χασα Μ αυτά που διάβασα. Πόσα δεν ξέρουμε λέω γι αυτήν την πόλη?? Μέχρι στιγμής νόμιζα!!!! πώς προέρχονταν από μια πόλη με μεγάλη ιστορία. Τα Μεγάρα. Διάβασα την ιστορία σας και τα χασα. Ασπαστικα όλα αυτά κ έκανα μια ωραιότατη εργασία την οποία νοιωθω υπερήφανη ως μαθήτρια μεγάλη μετά από 40 χρόνια να γυρίσω στα θρανία κ να κάνω τέτοια προσπάθεια. Επιβραβευτηκα φυσικά από τον καθηγητή μου κ ντροπιάσει όλους τους ντόπιους που δεν μπήκαν καν στον κόπο να του γράψουν δύο γραμμές για την ιστορία της πόλης τους. Από τότε θέλω να σας πω ότι με τράβηξε πολύ η πόλη σας,παρακολουθώ τα πάντα, πρόγραμμα, εκδηλώσεις,ομιλίες,σελίδες κ. α.
Το θέμα αυτό που διαβάζω τώρα τέθηκε θέμα συζήτησης στην τάξη μας,στο σχολείο.
Διάβασα τώρα κ αυτό το άρθρο κ υποκλίνομαι!!
Πρώτα απ’όλα να σας πω μπράβο γιατί γράφετε κ παραδέχεστε αυτά που όντως έγιναν τα γεγονότα κ δεν τα αποκρυψατε.
Σας παρακαλώ πολύ θα ήθελα να με ενημερώνετε για οποιαδήποτε θέμα συζήτησης, ομιλίες η ότι άλλο προκύψει.
Σας ευχαριστώ.
Μαθήτρια Α’ Λυκείου Εσπερινού Ελευσίνας
Υ.Γ.
Τον Οκτώβριο, έκανα κ παρέλαση για πρώτη φορά στην πόλη σας με το σχολείο μας και ενοιωσα και υπερήφανη και πολύ πολύ συγκινημένη.
Με εκτίμηση κ. Αφροδίτη Παπαφραγκου
Εξαιρετική η αναφορα σας στο τοτε προσφυγικο.Ηταν ομοεθνεις μας και παλι υπηρξε ρατσισμος και σκληροκαρδια..
Ας μην καμωνομαστε οι Ελληνες για την καλη καρδια μας..
Απ ολα εχει ο μπαξες…!σε ολους τους λαους.
Ας διδασκομαστε απ τα καλα παραδειγματα και να διορθωνομαστε απο τ ασχημα.
Μπραβο σας!
Κανετε θετικη παρεμβαση στη ζωη μας,με τον τροπο σας.
Όσον αφορά τα της έλευσης και εγκατάστασης των Μικρασιατών Προσφύγων στην Ελευσίνα είναι λίγο παραμύθι, πιθανόν διήγησης κάποιου/κάποιας που τα έχει ακούσει κλπ. Και βέβαια αυτό δεν αποτελεί ιστορία ούτε περισσότερο καταγραφή αναμνήσεων. Ευτελίζεται έτσι η προσπάθειά σας από εσάς τους ιδίους. Για τους Μικρασιάτες και τους άλλους πρόσφυγες της Ελευσίνας θα τα πούμε αναλυτικά το 2022, αμέσως μετά την ΠΠ21 και με την ευκαιρία των 100 χρόνων από την έλευσή τους στην Ελευσίνα. Θα με ενδιέφερε εάν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία για τους εκλεγέντες κοινοτικούς συμβούλους (η Ελευσίνα τότε ήταν Κοινότητα) Μικρασιάτες πρόσφυγες στις κοινοτικές εκλογές του 1925.
Απευθύνομαι στην κ. Αφροδίτη Παπαφράγκου για να της πω τα συγχαρητήρια μου από βάθους καρδιάς, για την συνέχιση των σπουδών της στο Εσπερινό Γυμνάσιο. Είναι αξιέπαινη και ήδη έχει αρχίσει και εισπράττει τους καρπούς αυτής της εξαιρετικής προσπάθειας. Νάστε καλά, αγαπητή κυρία, και μακάρι κι άλλες κι άλλοι συνάνθρωποί μας να ακολουθήσουν το παράδειγμά σας. Δύναμη και ενθουσιασμό χρειάζεται η ζωή, γι΄αυτό είναι και όμορφη.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ κ. Φρατζεσκου Ζαχάρω.
Ευχαριστώ θερμά