Στις αρχές Ιανουαρίου 1973 ο ελληνικός Τύπος ανακοίνωσε με χαρά και περηφάνια την υπογραφή της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας περί λιμενικών διευκολύνσεων. Ήταν πενταετούς διάρκειας και προέβλεπε την παροχή δυνατότητας οικείου ελλιμενισμού (home porting) σε πλοία του Έκτου Στόλου. Για το σκοπό αυτό καθορίστηκε μία περιφραγμένη χερσαία περιοχή «ευκολιών ελλιμενισμού» μήκους 160 μέτρων και πλάτους 25 μέτρων στα δυτικά του παλαιού λιμένα της Ελευσίνας. Σε πρώτη φάση θα κατασκευάζονταν αποθηκευτικοί χώροι και μία «φορητή» προβλήτα για την παροχή νερού, ηλεκτρικού ρεύματος, ατμού, τηλεφωνικής σύνδεσης και αποχέτευσης σε έξι αντιτορπιλικά της 12ης Μοίρας (Sampson, Barry, Vreeland, Richard L. Page, Manley, William M. Wood). Σε δεύτερη φάση προβλεπόταν η προσθήκη αεροπλανοφόρου και του νοσοκομειακού πλοίου Sanctuary. Συνολικά, περίπου 6600 αξιωματικοί και ναύτες, μαζί με 3100 μέλη των οικογενειών τους, θα θεωρούσαν πλέον την Ελλάδα «σπίτι».

Σπίτι μου, σπιτάκι μου

Στόχος της αμερικανικής πλευράς ήταν να μειωθεί η διάρκεια αποχωρισμού των στρατευμένων από τις οικογένειές τους. Παρά το σημαντικό ετήσιο κόστος (δεκατρία εκατομμύρια δολάρια για συντήρηση και άλλα τόσα για μεταφορές), οι εγκαταστάσεις στην Ελευσίνα θα διευκόλυναν την παραμονή των οικογενειών κοντά στον χώρο δράσης του Έκτου Στόλου με αποτέλεσμα τη βελτίωση του ηθικού και την αύξηση του ποσοστού επανεγγραφής των στρατευσίμων στο αμερικανικό ναυτικό.

Η συμφωνία δεν περιλάμβανε την κατασκευή μόνιμων κατοικιών στην Ελευσίνα. Κάθε οικογένεια είχε την υποχρέωση να νοικιάσει μόνη της διαμέρισμα στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας. Οι αμερικανικές αρχές θα τις διευκόλυναν με τη μετακόμιση (που θα γινόταν με μεταγωγικό του πολεμικού ναυτικού), την παροχή λίστας διαμερισμάτων προς ενοικίαση και την εύρεση ξενοδοχείων για την παραμονή τους μέχρι να βρεθεί μόνιμο κατάλυμα. Η υλοποίηση της συμφωνίας, όμως, προχώρησε βιαστικά και παρατηρήθηκαν αρκετά προβλήματα καθώς οι ναύτες, οι οικογένειές τους και οι οικοσκευές έφτασαν στην Αθήνα σχεδόν ταυτόχρονα και προτού έχουν λυθεί όλες οι διαδικαστικές εκκρεμότητες. Οι υπεύθυνοι δεν είχαν επίσης προβλέψει για τη δημιουργία επίσημων εγκαταστάσεων αναψυχής των εργένηδων (οι οποίοι μάλιστα αποτελούσαν το 75% των ναυτικών). Η φιλοσοφία του αμερικανικού ναυτικού φαίνεται πως ήταν να τους «αποβιβάσει στην ακτή» και να λύσει τα προβλήματα αργότερα.

Οι σοβιετικές βόμβες

Αλλά τι κέρδισε η Ελευσίνα από όλη αυτή την εμπειρία; Ήδη πριν από την υπογραφή της συμφωνίας υπήρχαν αρκετές επιφυλάξεις ως προς την παρουσία των Αμερικανών ναυτών στην πόλη. Κατά την επίσκεψη του αεροπλανοφόρου Forrestal στο Παλαιό Φάληρο το 1972 σημειώθηκαν εκτεταμένες αναταραχές κατά τη «διασκέδαση» των ναυτών και οι εφημερίδες της εποχής είχαν αναφερθεί σε αυτά με πηχυαίους τίτλους. Ο υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ, Βύρων Σταματόπουλος, προσπάθησε να υποβαθμίσει τη σημασία των γεγονότων και να καθησυχάσει τους Ελευσίνιους για το μέλλον, αφήνοντας σαφείς αιχμές περί εκμετάλλευσης των επεισοδίων στο Φάληρο από μερίδα του Τύπου.

Αναφέρθηκαν όμως και πιο σοβαρές ανησυχίες. Η παρουσία των αμερικανικών αντιτορπιλικών μετέτρεπε την Ελευσίνα (όπως και την ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας) σε πυρηνικό στόχο, παρά τις σχεδόν αστείες διαβεβαιώσεις των αρχών πως σε περίπτωση πολέμου τα πλοία θα βρίσκονταν στο πέλαγος και συνεπώς δεν θα υπήρχε λόγος να βομβαρδιστεί το λιμάνι. Κριτική ασκήθηκε και στην αναμενόμενη αύξηση των ενοικίων λόγω της ζήτησης από τις οικογένειες των ναυτικών, ενώ δεν έλειπαν και οι φωνές που εξέφραζαν ανησυχία για πιθανά ρατσιστικά επεισόδια κατά την παραμονή των ναυτών στη στεριά.

Φόνος στην Ελευσίνα

Στην πραγματικότητα, τα προβλήματα που προέκυψαν στην Ελευσίνα ήταν αρκετά πιο πεζά αλλά και δυσεπίλυτα. Η «φορητή» προβλήτα εξελίχθηκε σε πυρήνα μιας κακόφημης ζώνης, όπου λειτουργούσαν ιδιωτικά κέντρα διασκέδασης για την εξυπηρέτηση των Αμερικανών ναυτών και αξιωματικών. Οι οικογενειάρχες της πόλης βρέθηκαν ξαφνικά γείτονες μιας περιοχής στην οποία δεν τολμούσαν να κυκλοφορήσουν τη νύχτα. Μάταια το δημοτικό συμβούλιο απαιτούσε την απομάκρυνση των κέντρων. Οι διαμαρτυρίες των κατοίκων δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα, παρά τις συνεχείς κοινοποιήσεις καταδικαστικών ψηφισμάτων σε υπουργούς, βουλευτές και αθηναϊκές εφημερίδες. Η κυβέρνηση θεωρούσε ότι η παρουσία των αντιτορπιλικών δεν είχε προκαλέσει καμία «ανωμαλία».

Το κακό κορυφώθηκε τον Δεκέμβριο του 1978. Στις 9 του μήνα, ημέρα Σάββατο, ο 19χρονος οικοδόμος Ιωάννης Παπαδόπουλος (από την Καρδίτσα) δολοφόνησε με χασαπομάχαιρο τον Γεώργιο Δούκα, έναν 26χρονο οδηγό ταξί από τη Δραπετσώνα. Το έγκλημα συγκλόνισε την κοινωνία της Ελευσίνας. Το δημοτικό συμβούλιο απαίτησε για άλλη μια φορά το κλείσιμο των σκυλάδικων και οι κάτοικοι κατέβηκαν σε μαζικό συλλαλητήριο με παρόμοιο αίτημα. Τελικά τα κέντρα έκλεισαν για έξι περίπου μήνες, στη συνέχεια όμως άνοιξαν και πάλι.

Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού

Στο αναμεταξύ, όμως, οι Αμερικανοί είχαν επισήμως αποχωρήσει από την Ελευσίνα. Μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και την πτώση του καθεστώτος των συνταγματαρχών, η ελληνική κυβέρνηση είχε αποφασίσει να άρει τις διευκολύνσεις ελλιμενισμού στον Έκτο Στόλο, ενώ και η αμερικανική πλευρά είχε οδηγηθεί στο συμπέρασμα πως το πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα καθιστούσε αδύνατη τη συνέχιση (ή και επέκταση) της συμφωνίας που είχε υπογραφεί στα χρόνια της δικτατορίας. Τα αντιτορπιλικά σήκωσαν άγκυρα για άλλα λιμάνια, μα η «φορητή» προβλήτα και τα κακόφημα κέντρα διασκέδασης ξέμειναν ως δώρο άδωρο στην πόλη. Και τα μεν σκυλάδικα τελικά έκλεισαν (με χίλιους κόπους και βάσανα), η προβλήτα όμως είναι ακόμα εκεί για την εξυπηρέτηση πετρελαιοφόρων αλλά και ως τόπος εγκατάλειψης μισοβυθισμένων πλοίων, που επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο το πληγωμένο περιβάλλον της Ελευσίνας.