Σε έναν γυμνό βράχο, ψηλά πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, βρίσκεται μια μικρή εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία. Το εκκλησάκι αναφέρεται για πρώτη φορά σε επιστολή του 1794, αλλά πρέπει να κατασκευάστηκε αρκετά παλιότερα. Το καμπαναριό προστέθηκε τον 19^ο αιώνα. Η εκκλησία είναι διάσημη για το έθιμο που τηρείται στις 21 Νοεμβρίου, σε ανάμνηση των Εισοδίων της Θεοτόκου. Η εορτή της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας, όπως λέγεται, είναι η μοναδική μέρα (μαζί με την αμέσως προηγούμενη, 20 Νοεμβρίου) που το εκκλησάκι είναι ανοικτό για το κοινό. Είναι όμως τα δρώμενα έξω από το ναό που κάνουν αναγκαία την επίσκεψη στην Ελευσίνα ανήμερα της εορτής, ειδικά για όποιον γοητεύεται από την ελληνική παράδοση.  

Να σπείρει κανείς ή να μη σπείρει; Ιδού η απορία

Από τα προϊστορικά χρόνια, οι αγρότες της Αττικής σπέρνουν το φθινόπωρο, αμέσως μετά από τα πρωτοβρόχια. Από όλα τα σιτηρά, οι Έλληνες αγρότες προτιμούσαν το κριθάρι, ένα φυτό που απαιτεί πολύ νερό στην αρχή, αλλά ξεραίνεται και πεθαίνει στις καλοκαιρινές ζέστες. Οι ήπιοι και βροχεροί χειμώνες είναι ιδανικοί για το κριθάρι, οπότε η σπορά ξεκινάει στα μέσα Οκτωβρίου και διαρκεί μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου. Είναι μία περίοδος άγχους για τους γεωργούς, διότι πολλά εξαρτώνται από τον καιρό, έναν παράγοντα που δεν μπορούν να ελέγξουν. Η απουσία βροχής θα καταστρέψει τη σοδειά. Μια πρόωρη, παρατεταμένη και έντονη παγωνιά μπορεί να σκοτώσει τους νεαρούς βλαστούς. Η σπορά είναι μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές του αγροτικού ημερολογίου και οι καλλιεργητές νιώθουν μεγαλύτερη ανάγκη για τελετουργίες (ή και μαγεία) που θα προστατεύσουν τα χωράφια και τη μελλοντική τους ευημερία.

Όταν η γη κοιμάται

Το εκκλησιαστικό ημερολόγιο είναι στενά συνδεδεμένο με τον αγροτικό κύκλο. Οι περισσότερες θρησκευτικές γιορτές περιέχουν στοιχεία γονιμότητας και παραγωγικότητας, ενώ οι χριστιανοί άγιοι έχουν υποκαταστήσει τους αρχαίους θεούς. Είναι αποδέκτες κάποιας θυσίας ή μίας αναίμακτης προσφοράς (με μορφή φαγητού) και σε αντάλλαγμα εξασφαλίζουν την ευφορία της γης. Το αγροτικό ημερολόγιο είναι ιδιαίτερα εξαρτημένο από τον βίο της Παναγίας. Η Κοίμηση (15 Αυγούστου) και η ταφή της (23 Αυγούστου) σηματοδοτούν το τέλος του αγροτικού (και λειτουργικού) χρόνου.   

Η Παναγία στον Κάτω Κόσμο

Πρόκειται για μια περίοδο ανάπαυσης για τη γη, η οποία περιμένει τα πρωτοβρόχια. Η Θεομήτωρ μεταβαίνει στον Κάτω Κόσμο προσωρινά, για να επιστρέψει στις αρχές του φθινοπώρου με την αρχή ενός νέου αγροτικού κύκλου. Η εκκλησία της Παναγίας στην Ελευσίνα βρίσκεται πάνω από το Πλουτώνιο, το σπήλαιο του Άδη, ως ένα σημάδι του θριάμβου της ζωής επί του θανάτου. Η παραμονή της στον Κάτω Κόσμο δεν διαρκεί πολύ, διότι σύντομα ξεκινούν οι φθινοπωρινές βροχές και οι γεωργοί προετοιμάζουν τη γη για τη σπορά. Η δουλειά είναι σκληρή και απαιτεί χρόνο, με αποτέλεσμα όταν η Εκκλησία ετοιμάζεται να γιορτάσει τα Εισόδια της Θεοτόκου, οι γεωργοί να βρίσκονται περίπου στα μέσα της διαδικασίας. Από εδώ πηγάζει και η ονομασία της εορτής της Μεσοσπορίτισσας.   

Θάλασσα από ψωμιά

Την ημέρα της εορτής οι γυναίκες βράζουν ένα μείγμα από σπόρους σιτηρών και όσπρια, τα λεγόμενα πολυσπόρια, και τα φέρνουν στην εκκλησία για να λάβουν την ευλογία του ιερέα. Ο εορτασμός γίνεται στο προαύλιο της εκκλησίας νωρίς το απόγευμα. Οι πιστοί καταφθάνουν κουβαλώντας φραντζόλες ψωμιού (κάποιοι φέρνουν ολόκληρα καλάθια). Κυριαρχεί το πρόσφορο, ένα στρογγυλό ψωμί, ενώ υπάρχουν και φραντζόλες διακοσμημένες με ποικίλα σχέδια ή ζάχαρη άχνη. Οι αρχαίοι Έλληνες έβραζαν και εκείνοι ένα μείγμα από τα σιτηρά που καλλιεργούσαν και το πρόσφεραν στη Δήμητρα, τη θεά της γεωργίας. Η εορτή της Μεσοσπορίτισσας δείχνει ότι η Παρθένος έχει αναλάβει το ρόλο της προστάτιδας των γεωργών σε μια περίοδο μεγάλης ανάγκης. Ο ιερέας στέκεται μπροστά σε μια «θάλασσα» ψωμιού και αναμμένων κεριών. Ευλογεί συμβολικά ένα ψωμί και οι γυναίκες μοιράζουν τις προσφορές σε όλους τους παρόντες, που επιστρέφουν σπίτι τους με την ελπίδα μιας καλής και εύφορης χρονιάς.