Η κοινωνική, βιομηχανική και περιβαλλοντική ιστορία της Ελευσίνας είναι πλούσια, μακραίωνη και άγνωστη. Με την εξαίρεση του ιερού της Δήμητρας, οι τουρίστες μπορεί να μην έρθουν ποτέ σε επαφή με την ποικιλία των ιστοριών, οι οποίες κρύβονται στα μικρά μαγαζιά, τα ερειπωμένα βιομηχανικά κτίρια, τις οικογενειακές επιχειρήσεις, τα ρωμαϊκά κατάλοιπα, τις βυζαντινές εκκλησίες και την ύπαιθρο της Ελευσίνας. Σε μία προσπάθεια αναβάθμισης της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς και της συνολικής τουριστικής εμπειρίας, το Pros-Eleusis οραματίζεται τη δημιουργία ενός οικομουσείου. Είναι μία διαφορετική προσέγγιση, στη βάση της συνεργασίας επίσημων φορέων και κατοίκων, η οποία έχει αποδειχθεί άκρως αποτελεσματική για την ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών και την αύξηση της αναγνωρισιμότητας και αποδοχής ενός προορισμού από τους επισκέπτες.
Τι είναι το οικομουσείο;
Τι ακριβώς είναι το οικομουσείο; Ο όρος εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και η πατρότητα ανήκει στον Γάλλο αρχαιολόγο και μουσειολόγο Hugues de Varine. Εκείνη την εποχή η λέξη μπορούσε να περιγράφει ένα ερασιτεχνικό μουσείο, ένα εθνικό πάρκο ή ένα κέντρο μελέτης της βιομηχανικής κληρονομιάς. Τα πρώτα επιτυχημένα οικομουσεία δημιουργήθηκαν στη Γαλλία, όταν ο μουσειολόγος Georges Henri Rivière χρησιμοποίησε το μοντέλο των υπαίθριων σκανδιναβικών μουσείων για να ιδρύσει περιφερειακά Εθνικά Πάρκα. Η προσέγγισή του καθόρισε τα βασικά χαρακτηριστικά των οικομουσείων. Είναι μία συνεργατική προσπάθεια ανάμεσα σε επίσημους κρατικούς φορείς και τοπικές κοινότητες, ενώ τα εκθέματα δεν συγκεντρώνονται σε κάποια κεντρική τοποθεσία αλλά παραμένουν στις αυθεντικές θέσεις τους. Ο Rivière ήταν απόλυτος στην ανάγκη να μην περιοριστεί το μουσείο στη μελέτη πολιτιστικών αντικειμένων ή κτιρίων, αλλά να συμπεριλάβει τις σχέσεις ανάμεσα στην ανθρωπότητα και το περιβάλλον.
Το μουσείο της κοινότητας
Το οικομουσείο δεν είναι ένα κτίριο γεμάτο αντικείμενα. Δεν είναι μία παραδοσιακή γιορτή ή μυθοποιημένη παρουσίαση ενός ρομαντικού παρελθόντος. Δεν είναι ένας οργανισμός σχεδιασμένος από κάποια κεντρική υπηρεσία για την προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης ή μιας εθνικιστικής πολιτικής. Είναι μία ολοκληρωμένη προσέγγιση στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μιας περιοχής. Οι κάτοικοι ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη διατήρηση του έργου. Αυτό δεν σημαίνει ότι το οικομουσείο είναι αποτέλεσμα κάποιας ερασιτεχνικής προσπάθειας. Αντιθέτως, απαιτεί την παραγωγική συνεργασία ανάμεσα σε επαγγελματίες ερευνητές και ενθουσιώδεις εθελοντές, οι οποίοι θα συνδυάσουν την ακαδημαϊκή εμπειρία με την πρακτική γνώση για την ανάδειξη της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι κάτοικοι πρέπει να συμμετέχουν ουσιαστικά στη δημιουργία του οικομουσείου και το τελικό προϊόν πρέπει να αντανακλά την επιθυμία τους να μελετήσουν και να εξηγήσουν την ιστορία του τόπου τους.
Βιομηχανία και περιβάλλον
Η μελέτη της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους ανθρώπους και το φυσικό περιβάλλον είναι βασική αρχή του επιτυχημένου οικομουσείου. Με μια πρώτη ματιά, η ένωση της οικολογίας και της βιομηχανίας μπορεί να φαντάζει παράταιρη, ειδικά σε μία περιοχή όπως η Ελευσίνα όπου το περιβάλλον έχει υποστεί σοβαρή υποβάθμιση εξαιτίας της μεταπολεμικής βιομηχανικής ανάπτυξης. Είναι, όμως, απαραίτητο να θυμόμαστε ότι ένα οικομουσείο είναι ένα φιλόδοξο εγχείρημα, το οποίο επιθυμεί να συμπεριλάβει και να κατανοήσει την κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή μιας περιοχής σε σχέση με τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που θέτουν η γεωγραφία και το περιβάλλον.
Πού τελειώνει η Ελευσίνα;
Το οικομουσείο, σε αντίθεση με παραδοσιακά μουσεία, δεν χρειάζεται ένα κεντρικό κτίριο για να προφυλάξει κάποια συλλογή εκθεμάτων. Μπορεί να έχει οικοδομήματα ως σημεία αναφοράς, ειδικά σε περιοχές όπως η Ελευσίνα, όπου η κοινωνική και πολιτιστική ιστορία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη βαριά βιομηχανία. Για όσο διάστημα αυτά τα κτίσματα διαμορφώνουν τον πολιτιστικό χαρακτήρα και την κοινωνική ταυτότητα του πληθυσμού, θα έχουν σημαντικό ρόλο στο οικομουσείο. Και εδώ προκύπτει το κρίσιμο ερώτημα: πού τελειώνει η Ελευσίνα; Ο οικιστικός και εμπορικός πυρήνας της πόλης περιβάλλεται από τη βιομηχανική ζώνη, αλλά ένα διοικητικό ή πολεοδομικό όριο δεν μπορεί να αποτελέσει τη βάση του οικομουσείου. Η Ελευσίνα περιλαμβάνει μία ευρύτερη περιοχή πολιτιστικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής ενότητας, η οποία ξεπερνάει κατά πολύ την πόλη, αγκαλιάζοντας ολόκληρο το Θριάσιο Πεδίο. Το οικομουσείο της Ελευσίνας θα περιλαμβάνει ένα εκτεταμένο δίκτυο από κατασκευές, υποδομές και φυσικά τοπόσημα για να αφηγηθεί την ιστορία μιας περιοχής η οποία διαμορφώθηκε και ενοποιήθηκε από το περιβάλλον και τους κατοίκους.
