Συνοικισμός, Ελευσίνα (Φεστιβάλ Συνοικισμός 2018) // photo credit: Πέτρος Χυτήρης, Ελευσίνα 2021
Η υποχώρηση του ελληνικού στρατού από τα βάθη της Ανατολίας στα τέλη του καλοκαιριού του 1922 σηματοδότησε το τέλος του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Εκατοντάδες χιλιάδες άμαχοι εγκατέλειψαν τις οικίες τους και κατέφυγαν στις ακτές σε αναζήτηση μέσου για φυγή προς την Ελλάδα. Οι σφαγές που σημάδεψαν εκείνο το τρομερό καλοκαίρι ήταν οι τελευταίοι σπασμοί σε μία σύγκρουση αιώνων ανάμεσα στους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι πολιτικοί και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου, αποφασισμένοι να αποτρέψουν παρόμοια μελλοντική καταστροφή, συμφώνησαν στον επίσημο διαχωρισμό των πληθυσμών Ελλάδας και Τουρκίας. Η Συνθήκη της Λωζάνης (30 Ιανουαρίου 1923) μετέτρεψε 1,2 εκατομμύρια Έλληνες σε πρόσφυγες χωρίς καμία ελπίδα επιστροφής στην πατρίδα τους. Ξαφνικά όλοι αυτοί οι άνθρωποι έπρεπε να βρουν έναν τόπο για να εγκατασταθούν στην Ελλάδα, μία χώρα την οποία πολλοί δεν είχαν δει ποτέ.
Παραγκούπολη
Η Ελευσίνα, μία πόλη 4000 κατοίκων, δέχτηκε πάνω από 2000 πρόσφυγες. Οι περισσότεροι προέρχονταν από την ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης, την Κωνσταντινούπολη, την Καππαδοκία και τον Πόντο. Έφτασαν άποροι και κατατρομαγμένοι, έχοντας βιώσει την απώλεια ολόκληρου του κόσμου τους και έχοντας δει φοβερές ακρότητες. Οι πρώτες μέρες ήταν εξαιρετικά δύσκολες, καθώς δεν υπήρχαν οι κατάλληλες υποδομές ή υπηρεσίες για την υποδοχή τους. Οι αποθήκες μετατράπηκαν σε προσωρινές κατοικίες για όσες οικογένειες μπορούσαν να χωρέσουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να μοιραστούν τον χώρο με κοτόπουλα και κοτόψειρες.
Πλούσιοι εφοπλιστές έδωσαν κάποια ποσά για την ανέγερση ξύλινων καλυβίων στις Αμυγδαλιές. Άλλοι πρόσφυγες περνούσαν τα βράδια στην ύπαιθρο μέχρι να βρεθεί κάποια οικογένεια να τους προσφέρει στέγη. Όταν το οικόπεδο ήταν αρκετά μεγάλο, κατασκευάστηκαν παράγκες στους κήπους για να μείνουν οι Μικρασιάτες. Όσοι κατάφεραν να γλυτώσουν με κάποια χρήματα, μπόρεσαν να νοικιάσουν κατοικία κοντά στην ακτή και τα εργοστάσια.
Τα διαμερίσματα του Χαρίλαου
Η πολιτική παροχής στέγασης στους εργάτες των εργοστασίων, τα οποία είχαν χτιστεί σε αγροτικές περιοχές, είχε ξεκινήσει στα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά καμία τέτοια φροντίδα δεν είχε εμφανιστεί στην Ελλάδα. Τα πρώτα εργοστάσια είχαν εγκατασταθεί σε μεγάλα αστικά κέντρα, όπου οι εργάτες μπορούσαν σχετικά εύκολα να βρουν κατοικία. Μόνο με την εμφάνιση των μεγάλων εργοστασίων στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα άρχισαν οι βιομήχανοι να σκέφτονται την ανέγερση κατοικιών για τους εργαζόμενους στις επιχειρήσεις τους.
Η άφιξη των προσφύγων μεγάλωσε την πίεση στο εθνικό απόθεμα κατοικίας και απαιτούσε μία πιο οργανωμένη απάντηση. Ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος, πρωτοπόρος της βιομηχανικής ανάπτυξης της Ελευσίνας από την εποχή της ίδρυσης του εργοστασίου «Βότρυς» το 1898, συμμετείχε στην προσπάθεια αποκατάστασης των Μικρασιατών από τη θέση του ως προέδρου του Ταμείου Αρωγής Προσφύγων. Το 1923-1924 αποφάσισε να ανεγείρει εργατικό συνοικισμό σε οικόπεδο της Άνω Ελευσίνας, το οποίο ανήκε στην εταιρεία του και βρισκόταν στη διασταύρωση των σημερινών οδών Ελ. Βενιζέλου και Πίνδου. Χτίστηκαν τρία επιμήκη κτίρια (Α, Β, Γ) με συνολικά 28 διαμερίσματα του ενός ή των δύο δωματίων. Υπήρχε επίσης κεντρικό πηγάδι από το οποίο έπαιρνε νερό και το εργοστάσιο «Βότρυς».
Αυτές οι κατοικίες αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση Μικρασιατών εργατών του εργοστασίου, σταδιακά όμως επιτράπηκε να μείνουν εκεί και άλλοι εργάτες. Τα κτίρια κατασχέθηκαν από την Εθνική Τράπεζα λόγω χρεών της εταιρείας «Βότρυς» και κατεδαφίστηκαν το 1980-1983. Σήμερα στη θέση αυτή βρίσκεται η Πλατεία Λαού.
Ο Συνοικισμός
Το 1924 οι προσπάθειες για την εγκατάσταση των προσφύγων απέκτησαν πιο οργανωμένη δομή με την ίδρυση του Συνοικισμού στα βόρεια της σιδηροδρομικής γραμμής. Τα απλά πλινθόκτιστα σπίτια είχαν χτιστεί από τις Αρχές και ήταν λιτά: τέσσερις τοίχοι και χωμάτινο δάπεδο. Η ζήτηση για κατοικίες, όμως, ήταν τόσο έντονη ώστε οι νέοι ιδιοκτήτες μετακόμισαν χωρίς να περιμένουν να εγκατασταθούν οι πόρτες και τα παράθυρα. Μία κρεμασμένη κουρελού έκλεινε τα ανοίγματα μέχρι να καταφέρουν οι πρόσφυγες να εγκαταστήσουν κανονικά κουφώματα. Οι τουαλέτες ήταν κοινόχρηστες και είχαν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία του Συνοικισμού. Η ζωή ήταν δύσκολη και πολύ διαφορετική από την άνεση στην οποία είχαν ζήσει οι περισσότεροι Μικρασιάτες στις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Ήταν όμως μία αρχή και μία γερή βάση για μία καινούργια ζωή.
3 comments
Φωτογραφικό υλικό για τους νέους
…